“Who does not respect and not value your past is not worthy of respect, present or future rights to.” Marshal Józef Piłsudski „Kto nie szanuje i nie ceni swojej przeszłości, ten nie jest godzien szacunku, teraźniejszości ani prawa do przyszłości.” Marszałek Józef Piłsudski
Dzisiejszy odcinek serii reportaży o niszczycielu ORP „Błyskawica” poświęcony jest Głównemu Stanowisku Dowodzenia. GSD, to współczesna nazwa, gdyż w opisach, np. na tubach głosowych okrętu jest to po prostu „Pomost bojowy”.
UWAGA: artykuł zawiera wiele zdjęć dla modelarzy, którzy ewentualnie chcieliby się podjąć stworzenia modeli redukcyjnych, czy przekrojów okrętu.
Autor: Maciej Tomaszewski
Autor wyraża gorące podziękowania Z.D.O. kmdr ppor. Markowi Mielnikowi i opiekunowi centrali artyleryjskiej z obsługi artylerii (224) Piotrowi Andrzejewskiemu, za wyjątkowy wkład w zachowaniu najcenniejszych pamiątek na ORP "Błyskawica" i umożliwienie szczegółowego zapoznania się z nimi.
ORP "Błyskawica jest obecnie okrętem muzeum zacumowanym w porcie Gdynia
1. ORP Błyskawica, pomost dowodzenia widoczny z zewnątrz.2. ORP Błyskawica, widoczna osłona aerodynamiczna pomostu przed wiatrem i bryzgami. 3. ORP Błyskawica, nadbudówka w "koronie" z gondoli karuzeli.
4. ORP Błyskawica, nadbudówka dowodzenia. Za lufą działa widoczna przynitowana prostokątna blacha, gdzie pierwotnie i przez okres wojny znajdował się właz (dla laika drzwi) do korytarza w nadbudówce.5. ORP Błyskawica, na obudowie GSD widoczne prawo burtowe światło pozycyjne i upamiętnienie nadania okrętowi Orderu Wojenny Virtuti Militari 6. ORP Błyskawica, pokrywa znajdującego się po lewej burcie wejścia na GSD z wnętrza nadbudówki.
7. ORP Błyskawica, za wejściem znajduje się reflektor sygnalizacyjny.8. a tak wyglądała sygnalizacja podczas wojennej służby eskortowej przed przezbrojeniem okrętu. Po prawej stronie zdjęcia widoczne lufy nkm-ów 13,2 mm plot., które później zostały zlikwidowane. Zdjęcie magazyn "Life".9. reflektor sygnalizacyjny w całej okazałości. Po prawej stronie zdjęcia na dole poręcz nad włazem wejścia z nadbudówki. W drugiej części wojny przed tym reflektorem znajdował się brytyjski posterunek kierowania strzelaniem torpedowym.
10 ORP Błyskawica, wchodząc na pomost w kierunku dziobu okrętu po prawej stronie na środku okrętu napotyka się ściankę montażową z zamocowaną centralką łączności. 11. ORP Błyskawica, centralka na pomoście jest całkowicie zamalowana. Podobna centralka znajduje się w centrali artyleryjskiej "Błyskawicy". Wyrób radziecki.12. ORP Błyskawica, dzięki temu można sobie wyobrazić jak wyglądała centrala na pomoście dowodzenia. Tu warto zauważyć, że na GSD po drugiej stronie ścianki nośnej znajduje się druga taka centrala, którą znajdziecie na kolejnych zdjęciach.
13. ORP Błyskawica, detale centralki na GSD. Centralka produkcji radzieckiej. 14. ORP Błyskawica, detale obecnej centralki na GSD. Przed wojną nie było tej podłużnej do osi okrętu ścianki montażowej, gdyż w tym miejscu znajdował się pomost dla dowódcy artylerii okrętowej, natomiast na początku wojny tuż za tym pomostem ustawiono "budkę" dla hydroakustyka obsługującego ASDIC.15. ORP Błyskawica, podest pomostu dowodzenia od tyłu. Obecna ścianka montażowa znajduje się dużo dalej w kierunku rufy niż pierwotnie. Na pierwotnej ściance znajdował się telefon typu morskiego systemu łączności telefonicznej wyposażony w tarczę do wybierania numerów.
16. ORP Błyskawica, podest pomostu dowodzenia od tyłu.17. ORP Błyskawica, podest pomostu dowodzenia od tyłu. Miejsce gdzie pierwotnie znajdowała się kolumna z namiernikiem kąta kursowego na stanowisku dowódcy artylerii okrętowej. Dookoła był okrągły podest wyższy od gretingu w dziobowej części pomostu.18. ORP Błyskawica, podest pomostu dowodzenia od tyłu.
.
Nie ma chyba na okręcie miejsca, które by było częściej przebudowywane i poprawiane. Sama ilość opustoszałych otworów montażowych w różnych blachach dobitnie o tym świadczy. Fotoreportaż magazynu „Life” z patrolu podczas kampanii islandzkiej z okresu wojny pozwala uświadomić sobie jak daleko idące były to przebudowy GSD i systemu kierowania ogniem. Dowódcą ORP „Błyskawica” był wówczas kmdr ppor. Roman Wojciech Francki dowodzący okrętem przez prawie dwa lata. To pod jego dowództwem „Błyskawica” wyróżniła się obroną przeciwlotniczą miasta Cowes a załoga pomocą mieszkańcom w usuwaniu skutków bombardowań w mieście.
19. ORP Błyskawica, lewe wejście na podest pomostu dowodzenia.20. ORP Błyskawica, w lewym dolnym rogu zdjęcia drzwiczki dostępu do lewej (czerwonej) lampy światła pozycyjnego. Widać też koniec poręczy osłaniającej właz wejściowy. 21. ORP Błyskawica, lewe wejście na pomost dowodzenia.
22. ORP Błyskawica, lewe wejście na podest pomostu dowodzenia.23. ORP Błyskawica, tak wyglądała wojenna służba na islandzkim patrolu według czasopisma "Life". Na kolejnych zdjęciach widać jak bardzo zmieniło się to miejsce.24. ORP Błyskawica, widok pod podobnym kątem co na poprzednim zdjęciu.
25. ORP Błyskawica. Przedwojenne telegrafy maszynowe były osobne dla każdej maszynowni i znajdował się tu jeszcze telegraf awaryjny na obie maszyny na stanowisko dowódcy maszynowni.26. ORP Błyskawica27. ORP Błyskawica. Na takim zdjęciu zrobionym przed wojną po prawej stronie zdjęcia zobaczylibyśmy ówczesną ściankę montażową z telefonem, rurami głosowymi i przyciskami sygnalizacji a w miejscu, gdzie stoi obecny naktuz kompasu (ten niebieski) zobaczylibyśmy kolumnę sterową ze sterem.
28. ORP Błyskawica29. ORP Błyskawica, informacje "JEST NIECZYNNY"30. ORP Błyskawica, obecny telegraf maszynowy.31. ORP Błyskawica32. ORP Błyskawica33.ORP Błyskawica. Aby zmienić nadajniki 1. Ustaw oba nadajniki w tej samej kolejności. 2. przenieść zarówno c. o. s. do tej samej pozycji.
34. ORP Błyskawica35. ORP Błyskawica36. ORP Błyskawica, okrętowy telegraf instalacji dymnej. Znajduje się po lewej stronie pomostu.
37. ORP Błyskawica38. ORP Błyskawica, trzy elementy zainstalowane jak na przedwojennym pomoście. 39. ORP Błyskawica, wskaźnik obrotów lewej śruby napędowej. Wyprodukowany w 1956 r. w CCCP. Upływ lat wymusił zmiany.
40. ORP Błyskawica, obecna przednia część GSD. 41. ORP Błyskawica, dzięki zdjęciu magazynu "Life" można zauważyć, że przed przezbrojeniem okrętu wyposażenie pomostu bojowego i jego rozmieszczenie było zupełnie inne. 42. ORP Błyskawica, w przedniej części GSD zachował się pokryty farbą wskaźnik wychylenia steru.
43. ORP Błyskawica44. ORP Błyskawica45. ORP Błyskawica, podobny wskaźnik zachował się jednak w sterówce, co pozwala nam sobie wyobrazić jak ten na pomoście bojowym wyglądał pierwotnie.
46. ORP Błyskawica47. ORP Błyskawica, widok dziobu okrętu na atlantyckiej fali, przed przezbrojeniem. 48. ORP Błyskawica, obecny widok okrętu w kierunku dziobu z GSD.
49. ORP Błyskawica50. ORP Błyskawica, widok z GSD na podnośnik amunicyjny drugiego stanowiska dział artylerii głównej. 51. ORP Błyskawica, podczas czynnej służby okrętu nie było parku amunicji przed drugim stanowiskiem artylerii głównej.
52. ORP Błyskawica, widok w kierunku rufy. Widać asymetrię ustawienia dalocelownika. 53. ORP Błyskawica54. ORP Błyskawica, zdjęcie magazynu "Life" pokazuje, że podczas wojny na pomoście bojowym znajdowało się także koło sterowe. W tle widoczny dalmierz okrętu o imponującej rozpiętości. 4 m z pierwotnego wyposażenia okrętu. Był styczeń 1940 r.
Nie wiem, czy zauważyliście, że dalocelownik na nadbudówce dowodzenia nie znajduje się w osi symetrii okrętu. Nim napisałem te słowa, jeszcze raz w internecie i w swoich książkach sprawdziłem jak się rysuje ORP „Błyskawicę" i jak ją budują modelarze. Doliczyłem się, że 80% modelarzy umieszcza dalocelownik w osi symetrii, podobnie jest z planikami i rysunkami. Co jednak ważne, nie dotyczy to jedynie współczesnej „Błyskawicy”, gdyż już w Anglii tak właśnie ustawiono dalocelownik. Warto spojrzeć na historyczne zdjęcie na którym widoczne są trzy polskie niszczyciele OORP „Piorun”, „Błyskawica” i „Garland” – w ten sposób nie ma wątpliwości z jakiego okresu historycznego pochodzi zdjęcie i jak był ustawiony dalocelownik. Jak widać „Błyskawica” jest zwrócona bardziej dziobem do fotografa a mimo to dalocelownik nie zasłania lewo burtowego pala masztu okrętu a środkowy ledwo chowa się za dalocelownikiem. ORP „Piorun” jest widoczny bardziej z boku (kwestia perspektywy) a mimo to dalocelownik zasłania niemal całą podstawę masztu, gdyż na tym okręcie umieszczony był symetrycznie. Hej, modelarze! Mamy poprawki do zrobienia? J
55. ORP Błyskawica, dalmierz przed przezbrojeniem. 56. trzy polskie niszczyciele OORP „Piorun”, „Błyskawica” i „Garland” na wspólnym postoju. Widać położenie dalocelownika po przezbrojeniu. 57. ORP Błyskawica, dyżur na stanowisku głównego dalmierza. Widoczne wyposażenie systemu łączności okrętowej. Jak widać brytyjskie grube wełniane płaszcze z kapturem, tzw. duffle coats, nie zawsze były dostateczną ochroną przed pogodą.
Na starszych rysunkach i w starszych książkach rysowano zazwyczaj poprawnie dalocelownik bardziej po prawej burcie. Przykład: Marek Soroka „Polskie Okręty Wojenne 1945-1980” wydanie 1986.
Dalocelownikowi ORP „Błyskawica” poświęcony jest osobny artykuł, więc pominięty jest na zdjęciach GSD.
65. ORP Błyskawica66. ORP Błyskawica, widok z prawej strony pomostu w kierunku lewej burty.67. ORP Błyskawica, ówczesny dowódca artylerii okrętowej por. mar. Kazimierz Hess na swoim stanowisku. Przed nim namiernik kąta kursowego systemu kierowania ogniem. Zdjęcie styczeń 1940 r.
68. ORP Błyskawica, po lewej stroni naktuz kompasu w głębi siwy naktuz kompasu nowocześniejszego. 69. ORP Błyskawica, prawa strona pomostu jest opustoszała. Przed wojną znajdował się tu telegraf maszyny sterowej, będący urządzeniem awaryjnym, które miało być używane w razie awarii głównego systemu sterowania. Za pomocą telegrafu przekazywano komendy do przedziału maszyny sterowej na rufie, gdzie sterowano ręcznie. Przydało się to podczas awarii w okresie wojny. Pod koniec wojny znajdował się tu stół do wykreślania kursów podczas ataków na OP. Wyposażony był w repetytory ASDIC, kalkulator mechaniczny i przyrządy kreślarskie. 70. ORP Błyskawica, druga centralka telefoniczna po drugiej stronie ścianki montażowej. Ta centralka także jest produkcji radzieckiej. Ścianka stoi wzdłuż osi symetrii okrętu, ale odsunięta nieco na prawą burtę. .
71. ORP Błyskawica,72. ORP Błyskawica, ścianka montażowa osłaniająca od przodu fundament dalocelownika. 73. ORP Błyskawica, stanowisko dalocelownika od przodu nieco od prawej burty. Widać jak blisko prawej strony nadbudówki stoi dalocelownik.
74. ORP Błyskawica, pozostałości rosyjskiego kompasu Giria_Mk. 75. ORP Błyskawica zbliżenie na kompas okrętowy. Zamocowany był wahliwie by mniej ulegał skutkom przechyłów. 76. ORP Błyskawica, obudowa pomostu ma prawej burcie już za podestem pomostu dowodzenia. Na środku widoczne drzwiczki umożliwiające dostęp do zielonego światła pozycyjnego. Na początku II wojny światowej na lewej stronie takiego zdjęcia zobaczylibyśmy podstawę palową z dwoma karabinami maszynowymi Levis a dalej po prawej stronie zdjęcia stół nawigacyjny z otwieraną brezentową osłoną.
77. ORP Błyskawica, fundament stanowiska dalocelownika. 78. ORP Błyskawica, faktycznie dalocelownik stoi jak gdyby na "kurzej stopce". Widok od tyłu od lewej burty. Podstawa dalocelownika znalazła się w tym miejscu w 1941 r. podczas przezbrojenia okrętu z dział 120 mm na 102 mm.79. ORP Błyskawica, prześwit między stanowiskiem hydroakustyka a dalocelownika, widoczny od tyłu w przód na lewą burtę.
80. ORP Błyskawica, po lewej stronie stanowisku hydroakustyka, na środki dalocelownika a po prawej reflektor sygnalizacyjny.81. ORP Błyskawica, prawy reflektor sygnalizacyjny.
82. ORP Błyskawica, widok na podstawę reflektora i wejście na trap po prawej burcie z tyłu nadbudówki.
83. ORP Błyskawica, widok spod prawego reflektora sygnalizacyjnego na tylny pomost nadbudówki. Po lewej stronie zdjęcia widoczne zejście na trap po prawej burcie. 84. ORP Błyskawica, 85. ORP Błyskawica, widok na komin okrętu. U jego podstawy działka salutacyjne w pokrowcach, co wiąże się z obecnymi funkcjami reprezentacyjnymi okrętu.
89. ORP Błyskawica, 90. ORP Błyskawica, komin Błyskawicy w konwoju na atlantyckiej fali. 91. ORP Błyskawica, komin obecnie - widać liczne różnice detali.
92. ORP Błyskawica, kabina hydroakustyka obecnie służy za magazyn flag. To lepsze i wygodniejsze stanowisko dla operatora ASDIC pojawiło się na nadbudówce dopiero w 1945 r.93. ORP Błyskawica, Pierwotne stanowisko hydroakustyka zabudowane w 1945 r. miało odsuwane drzwi po prawej stronie, gdyż za tą nadbudówką stała podstawa palowa z dwoma karabinami maszynowymi Levis.94. ORP Błyskawica, dnia 24 września 1940 r. na trapie prezydent RP Władysław Raczkiewicz i szef KMW kadm. Jerzy Świrski. Schodzą z prawego skrzydła nawigacyjnego nadbudówki.
95. ORP Błyskawica, trap po prawej stronie tylnego pomostu do wejścia na nadbudówkę widziany z pokładu. 96. ORP Błyskawica, 97. ORP Błyskawica, a tak wyglądają szczegóły masztu gdy stoi się z tyłu pomostu nadbudówki i patrzy prawie pionowo w górę.
98. ORP Błyskawica, 99. ORP Błyskawica, ... i nieco zboku, od lewej w kierunku anteny radaru...100. ORP Błyskawica, ... i praktycznie od środka...
101. ORP Błyskawica, obserwatorzy na pomoście wypatrujący przeciwnika.102. ORP Błyskawica, okręt na patrolu. Widok na lewo burtową łódź. Charakterystyczna "fajka" chwytu powietrza została później zlikwidowana. Pod nią otwarte wloty powietrza. 103. ORP Błyskawica, obecna szalupa okrętowa.
104. ORP Błyskawica, widok od zejściówki w stronę dalocelownika. 105. ORP Błyskawica, ostatni "rzut oka" przed zejściem do wnętrza nadbudówki. Jak widać ścianka montażowa osłania fundament dalocelownika częściowo także i od lewej burty. 106. ORP Błyskawica, jak wspomniano przy zdjęciu nr 20 przy zejściówce znajduje się czerwona lampa pozycyjna. Oto widok na nią po otwarciu drzwiczek w obudowie pomostu.
107. ORP Błyskawica, wracamy więc do wnętrza nadbudówki - właz zejściówki otwarty.108. ORP Błyskawica, trapy na okręcie były dość strome - wygodne schody wykonano dla zwiedzających. 109. ORP Błyskawica, spojrzenie w "czeluście" nadbudówki. Tędy można się dostać pod drzwi kabiny nawigacyjnej, lub w dół na prawo, przez drzwi na skrzydło nadbudówki lub w dół na lewo na trap na pokład niżej.
110. ORP Błyskawica, trudne do porównania zdjęcia - obecne... 111. ORP Błyskawica, ... i z magazynu Life, lecz od prawej burty.112. ORP Błyskawica, widok z przodu po osi symetrii okrętu. Tu widać wyraźnie, że dalocelownik znajduje się bliżej prawej burty.
Jak widać na zdjęciu z magazynu Life, przynajmniej na jednym oknie sterówki zainstalowana była wycieraczka. Jednak takie rzeczy robi się zazwyczaj symetrycznie a nie wiadomo, czy maska działa nie zasłoniła więcej wycieraczek na innych oknach. Warto jeszcze przyjrzeć się starym zdjęciom.
Własność Andrzej Ciszewski
Na rysunku obok widoczna jest rekonstrukcja pomostu dowodzenia ORP Błyskawica z około 1942 roku. Według najnowszego stanu wiedzy. Zaznaczone tajemnicze urządzenia na bokach pomostu nawigacyjnego. To zdalne przekaźniki stanowiska kierowania wyrzutniami ustawione były przy zewnętrznych obudowach pomostów nawigacyjnych (tam gdzie obecnie działa 37 mm) a obok nich urządzenia kąta strzału w postaci kolumienek na których umieszczone były lunetki na celowniku torpedowym. Układ przekazywał dane na wyrzutnie torped już z wypracowanym kątem strzału. Układ uznawano za prostszy i skuteczny niż na okrętach typu Wicher, np. możliwy do natychmiastowego użycia nawet przez standardową obsadę wachty, zaś stanowiska na wyrzutniach torped uważano w związku z tym za potrzebne do użycia jedynie w sytuacjach awaryjnych. Za udostępnienie rysunku dziękuję Andrzejowi Ciszewskiemu.
Zdjęcia Maciej Tomaszewski
Pomost bojowy bez gretingów. Zdjęcia są własnością Andrzeja Ciszewskiego. Dziękuję za udostępnienie.
Podstawa prawna:Artykuł ma zadania dydaktyczno-naukowe i ma na celu krzewienie wiedzy oraz analizę krytyczną, w dążeniu do wyjaśnienia wszystkich faktów. Autor zastrzega sobie stosowanie form dozwolonego użytku publicznego, jak np. prawo cytatu. Jednakże wszystkie osoby, które uznałyby się za pokrzywdzone, autor prosi o kontakt, w celu wyjaśnienia i ewentualnego usunięcia dzieł, które byłyby objęte prawami własności.
Zdjęcia Maciej Tomaszewski 
