Orły Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Autor: Jurek Szcześniak
Zdjęcia udostępniło SRH PSZ
Jako pierwszy prezentowany jest (zdjęcie nr 1), pochodzący z okresu międzywojennego orzeł wz. 19. Ustanowiony w roku 1919 dla ujednolicenia używanych wcześniej wzorów orzeł ten (bez numerów oddziału czy pułku lub inicjałów służb na tarczy), z drobnymi modyfikacjami, był wytwarzany przez dwadzieścia lat niepodległości Polski. Po klęsce wrześniowej, towarzyszył on żołnierzom wszędzie tam gdzie tylko rzucił ich los. Pieczołowicie przechowywany - niejednokrotnie z narażeniem życia i zdrowia - był często jedynym świadectwem ich przynależności do stanu wojskowego. Stanowił również namacalny dowód przywiązania do narodowych symboli i wiary we wskrzeszanie niepodległej Rzeczypospolitej. Wz. 19 stał się podstawowym typem orła wykorzystywanym w początkowym okresie formowania Armii Polskiej we Francji (1939-1940). Towarzyszył również żołnierzom tworzonych w Sowietach (1941) Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS. Na jednym ze znanych mi archiwalnych zdjęć można go dostrzec nawet na furażerce żołnierza Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich.
Jego miejsce zajął zaprojektowany przypuszczalnie w drugiej połowie 1939 roku, we Francji, orzeł o zupełnie innym kształcie (zdjęcie nr 2). Zatwierdzony do użytkowania przez wojska lądowe w grudniu 1939 roku funkcjonuje on pod nazwą orzeł wz. 39. Orły tego wzoru, starannie wykonane, były produkowane przez paryską firmę Alavoine (w okresie 1918-1919 wytwarzającą galanterię wojskową dla Armii Polskiej we Francji). Po upadku Francji największymi producentami polskich symboli wojskowych, w tym także metalowych orłów wz. 39, stali się londyńscy wytwórcy o wielowiekowym doświadczeniu i tradycji: J.R. Gaunt & Son oraz Spink & Son. Ich wyroby wyróżnia jakość i elegancja (zdjęcie nr 2). Orły wz. 39 (w nadziei na zaciąg ochotników w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych) produkowano w pewnym czasie również na terenie Kanady.
Na początku 1944 roku, w poszukiwaniu oszczędności w zakresie stopów metali, orły tego wzoru poczęto wytwarzać także z tworzywa sztucznego o dużej odporności (octan celulozy). Pierwszym ich producentem była firma Alfred Stanley & Sons. Orły produkowane na terenie Wielkiej Brytanii, przeważnie wraz z delegowanymi oficerami, trafiały w niewielkiej ilości do szeregów PSZ w ZSRS oraz na Środkowy i Bliski Wschód. Ze zrozumiałych względów budziły tam wielkie zainteresowanie, były obiektem pożądania i cenionym podarunkiem.
W Palestynie i Egipcie produkcją orłów trudniły się lokalne firmy grawerskie (np. firma S. Kretschmer & Sons), zazwyczaj wytwarzające wcześniej odznaki i oznaki na potrzeby rozmaitych oddziałów alianckich. Jedne manufaktury wybijały orły przy pomocy matryc (zdjęcie nr 3), inne, ze względu na koszty sporządzały odlewy w formach piaskowych. W początkowym okresie, podobnie jak to było w przypadku PSZ w ZSRS, w odpowiedzi na wielkie zapotrzebowanie, wyrobem orłów parali się także sami żołnierze. Bywało, że wygląd i jakość tego typu wyrobów odbiegał znacznie od pierwowzoru.
Po przeniesieniu 2 Korpusu Polskiego do Włoch produkcją m.in. orłów trudniła się głównie - realizująca wcześniej m.in. zamówienia dla armii włoskiej - firma F. M. Lorioli Fratelli Milano-Roma.
Ze względu na duże zapotrzebowanie, trudności logistyczne i ograniczone moce przerobowe firm włoskich służby zaopatrzeniowe Korpusu nie zrezygnowały w pełni ze współpracy z firmami bliskowschodnimi. Dobrym tego świadectwem jest, tym razem tekstylny, orzeł (zdjęcie nr 4) wytwarzany przez firmę S.E. Tietz z Tel Awiwu. Trudniąca się w czasie pokoju produkcją metek odzieżowych wytwórnia ta w czasie wojny zaopatrywała w naszywki żołnierzy brytyjskich i alianckich.
Pojawienie się tego orła stanowiło odpowiedź na wydany w marcu 1944 rozkaz nakazujący zastąpienie (w przypadku 2 Korpusu Polskiego i jednostek pozostających na Bliskim Wschodzie), noszonych dotychczas powszechnie furażerek beretami w barwie khaki (GS Cap). Berety tego typu zaczęto wprowadzać w jednostkach znajdujących się we Włoszech dwa miesiące później (na Bliskim Wschodzie trwało to do końca wojny). Zgodnie z rozkazem należało na nich nosić orły tekstylne (w okresie przejściowym dopuszczano noszenie orłów metalowych, w praktyce, używano ich do końca wojny).
Zakontraktowana w Palestynie, wielkoseryjna produkcja ruszyła dopiero w lipcu 1944 roku. Wzorem dla wytwarzanego orła był przedwojenny, haftowany szarą przędzą na sukiennej podkładce, stosowany przy rogatywce polowej, orzeł wz. 37. Orła wytwarzano z materiału o dzianinowym splocie - żakardu - w dwóch wariantach tła: czarnym (dla wojsk pancernych) i khaki (ogólnowojskowy). Każdego orła wycinano z utkanej maszynowo długiej taśmy, rogi zaokrąglano, od spodu dokładano wzmacniającą naszywkę tkaninę o rzadkim splocie - rogóżkę - i obszywano ręcznie.
Jurek Szcześniak SRH PSZnZ
Czytaj więcej na Facebook o Stowarzyszeniu Polskie Siły Zbrojne / Per saperne di più
Jeśli chcesz odwiedzić stronę Facebook Stowarzyszenia Polskie Siły Zbrojne, kliknij na przycisk powyżej.
Czytaj więcej na stronie WWW Stowarzyszenia Polskie Siły Zbrojne / Per saperne di più
Jeśli chcesz odwiedzić stronę WWW Stowarzyszenia Polskie Siły Zbrojne, kliknij na przycisk powyżej.
Podstawa prawna: Artykuł ma zadania dydaktyczno-naukowe i ma na celu krzewienie wiedzy oraz analizę krytyczną, w dążeniu do wyjaśnienia wszystkich faktów. Autor zastrzega sobie stosowanie form dozwolonego użytku publicznego, jak np. prawo cytatu. Jednakże wszystkie osoby, które uznałyby się za pokrzywdzone, autor prosi o kontakt, w celu wyjaśnienia i ewentualnego usunięcia dzieł, które byłyby objęte prawami własności.