Do napisania kolejnej części artykułu o tajemnicach dział 40 mm Boforsa z naszych okrętów skłoniła mnie zawzięta dyskusja na Forum Okrętów Wojennych (FOW) i uprzejmość kolegów z forum. Najwięcej kontrowersji wzbudził zestaw dział 40 mm zdemontowanych z ORP „Sęp”. (artykuł opublikowany 8.08.2018 r.)

 Autor: Maciej Tomaszewski 

Autor wyraża szczególne podziękowanie, autorom wielu znanych opracowań, panu Waldemarowi Nadolnemu i panu Dariuszowi Rusieckiemu.

Zagadka dział 40 mm z ORP „Sęp” ostatecznie rozwiązana, cz.I

Zanim przeczytasz część drugą artykułu zapoznaj się koniecznie z jego częścią pierwszą na temat dział 40 mm Boforsa a głównie zagadki dział zdjętych z ORP „Sęp”. Kliknij na powyższy przycisk.

W zasadzie mógłbym tu powtórzyć wstęp z pierwszej części artykułu, jednak nie jest on do końca prawdą. Okazało się, że są osoby równie mocno przekonane co ja, że na wszystkich polskich okrętach instalowano przed wojną działa 40 mm Boforsa L/60, według oznaczenia firmy Bofors. Na dodatek osoby te od dawna posiadają dokumenty to udowadniające, choć nie wszystkie dokładnie im się przyjrzały. Trzeba było tylko sprawę odpowiednio uporządkować i wszystko się wyjaśniło. Rysunek obok wyjaśnia gdzie w dziale 40 mm Boforsa znajduje się komora nabojowa i gdzie kończy się lufa, czyli miej więcej w rejonie czopów działa.

Na początek sprawa tabelek z opisem na istniejących rysunkach technicznych stanowiących załącznik do umowy nr 420/38. Proszę zwrócić uwagę, że w tabelce jest napisane 40 mm U.A.K. L/60 M37 d. P. (dla Polski), tymczasem nad tabelką jest dopisek L/43 M/36 d. H. (dla Holandii). Może to być w jakimś stopniu mylące, dla badaczy przeglądających te archiwalne dokumenty.

Kolejny przykład z załączników technicznych, to fakt, że dla orientacji zaznaczono na nich informacje co do wersji nie tylko L/60, ale dodatkowo L/43. Na rysunku obok podano, że dla wersji L/60 od kadłuba obudowy do szczytu „lejka” urządzenia wylotowego jest 2336 mm a dla wersji L/43 powinno to być 1685 mm. Różnica jest bardzo istotna, gdyż wynosi aż 651 mm! A to decyduje, czy jest to działo L/60 czy L/43. Tak duża różnica, sprawia, że zwykły pomiar lufy metrówką nie powinien zostawiać żadnych złudzeń.

Kolejny przykład dokumentu z sugerowanym kształtem obudowy studzienki działa i jej pokrywy. Na polskich okrętach z tej propozycji nie skorzystano i obudowa miała inny kształt. Z rysunku odczytujemy, że długość działa z maksymalnie podniesionymi lufami i podstawą to 3883 mm (prędkość początkowa 900 m/s) dla działa L/60, ale dorysowano też gdzie znajdował by się wylot tłumika płomienia urządzenia wylotowego, gdyby to było działo L/43, czyli miałoby wysokość 3225 mm (prędkość początkowa 700 m/s). Tu z kolei różnica wysokości całkowitej tych typów dział wynosi 658 mm. Fakt umieszczania informacj o działach L/60 i L/43 na tych samych rysunkach mógł wprowadzić w błąd niektórych badaczy.

Tu dygresja: możemy się sprzeczać jaki sposób pomiaru długości lufy uważamy za właściwy. Jak ktoś napisał uznaje, że zmierzona podczas remontu długość gwintowanej części przewodu lufy to 1750 mm i dlatego dla niego jest to 43 kalibry. Jednak nie my ustalaliśmy jak będzie mierzona lufa i w związku z tym jak będzie przez to oznaczone działo. To Szwedzi zdecydowali, że będą mierzyli długość lufy w tych działach razem z tłumikiem płomienia i komorą nabojową oraz odpowiednio oznaczyli do tego swoje działa L/60 lub L/43. Tak więc nam pozostaje mierzyć to w ten sam sposób, jeśli chcemy odróżnić te dwa typy broni.

Przechodząc więc do meritum, najlepszym rysunkiem technicznym na którym warto się oprzeć jest załączony obok. Na rysunku tym dla działa L/60 miej więcej od czopów działa do zakończenia lufy w postaci tłumika ognia pomiar powinien wynieść 2408 mm a dla działa L/43 odpowiednio 1750 mm. Tu podkreślmy jeszcze raz, że różnica wynosi tu aż 658 mm i nawet przy mało precyzyjnym pomiarze nie można mieć wątpliwości, które z tych typów dział się zmierzyło.

Teraz zestawmy to z wynikami pomiarów z Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni. Miarka została zaczepiona za krawędź tłumika płomieni działa i od tego miejsca dokonywano pomiaru, czyli w kierunku odwrotnym niż na rysunku technicznym. Na dwóch pierwszych zdjęciach z pomiaru uchwycone jest miejsce na miarce wskazujące 1750 mm. Jak widać lufa działa typ L/43 skończyła by się praktycznie zanim weszłaby do obudowy oporopowrotnika lub niedługo potem. Pomiar ten wyklucza więc możliwość by było to działo oznaczone przez Szwedów jako L/43.

Na kolejnych trzech zdjęciach z pomiaru widać miejsce wskazujące wynik 2408 mm. Niemal idealnie pokrywa się ono z czopami działa, jak zostało to narysowane na szwedzkim rysunku technicznym. Wynik pomiaru jest wiec bez sporny. Zmierzone działo jest działem oznaczonym przez Szwedów L/60.

Na koniec zaś uzupełnienie w postaci specyfikacji technicznej zamówienia na okręty podwodne typu „Orzeł”. Paragraf 185 specyfikacji wyraźnie mówi o działach Bofors 40 mm L/60

Czy taka ilość dowodów jest w końcu wystarczającą? To się okaże, bo dyskusja nadal jest gorąca. 

Gdyby omawiane tu działa z ORP "Sęp" i ORP "Orzeł" miały lufy, jak to Szwedzi oznaczyli L/43, to wyglądałyby jak działo na poniższym zdjęciu. Nawet optycznie nie ulega wątpliwości, że polskie działa oznaczone przez Boforsa L/60, to zupełnie inne działa niż L/43. 

Podwójne stanowisko dział na powyższym zdjęciu znajduje się w szwedzkim muzeum Garnissons- och Luftvärnsmuseets Museum. Zestaw jest kompletny, ma nawet oryginalne celowniki przeziernikowe. Za pomoc dziękuję  Tony DiGiulian twórcy portalu NavWeaps. 

Zagadka dział 40 mm z ORP „Sęp” ostatecznie rozwiązana, cz.I

Powrót do części pierwszej artykułu na temat dział 40 mm Boforsa a głównie zagadki dział zdjętych z ORP „Sęp”. Kliknij na powyższy przycisk:

Nie potwierdziły się też informacje z książki Terry Gander’a pod tytułem „The Bofors gun”, że Polska zamówiła tylko 6 zestawów dział 40 mm w Szwecji. Oto zestawienie faktycznych zamówień w których znalazły się 40 mm działa morskie i tu podkreślmy jeszcze raz, że były to wyłącznie działa L/60:

 Współczesne zdjęcia Maciej Tomaszewski 

Aktualizacja 1

Oryginalne rysunki działa 40 mm dla naszych okrętów podwodnych z dnia 12 listopada 1936 r., przechowywane w CAW. Tym razem już bez dopisków o działach L/43 dla Holandii. Wyraźnie widoczne oznaczenie oryginalne szwedzkie, jako 40 mm. U. A. K. L/60 M 37 d. P. Potwierdza to rozróżnienie, że działa dla okrętów nawodnych w polskiej wersji odczytanej z zachowanych dział powinno się nazywać: dla okrętów nawodnych Bofors 1936 wz.36 przeznaczony był dla okrętów nawodnych a Bofors 1937 wz.36 dla okrętów podwodnych.

Opis działa 105 mm z ORP „Sęp” z wielką ilością zdjęć

Ciekawe informacje na temat artylerii głównej ORP „Sęp” a przy tym ORP „Orzeł”, znajdziesz klikając na powyższy przycisk:

Opis dział 120 mm z ORP „Gryf” oraz kontrtorpedowców, z wielką ilością zdjęć

Opis dział 120 mm L/50 wz.36, które pierwotnie znajdowały się na kontrtorpedowcach typu Grom, oraz umowę na zakup uzbrojenia dla ORP „Gryf” znajdziesz klikając na powyższy przycisk.

Załączone dokumenty zostały odnalezione i udostępnione przez pana Waldemara Nadolnego i pana Dariusza Rusieckiego. Autor bardzo dziękuję.

Zamknięcie sprawy (edycja z dnia 17.04.2019 r.)

Pan Tomasz Miegoń dyrektor Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, zawiadomił mnie, że już wcześniej potwierdzono typ działa 40 mm znajdującego się w muzeum jako L/60, na podstawie opisu na skrzynce z przyrządami celowniczymi do tego działa. Obecnie napis L/43 na tablicy jest zaklejony. Wcześniej zamówiono nową tablicę informacyjną i być może uda się ją zainstalować jeszcze przed świętami.

Poprzednia interpretacja wynikała z tego, że po pomiarze części gwintowanej w lufie, pokrywała się ona z długością 43 kalibrów, czyli 1720 mm. Doszło do nieporozumienia.

Bardzo dziękuję dyrekcji i pracownikom muzeum. Sprawę mamy więc zamkniętą.

Bibliografia. 

Waldemar Nadolny; tomik Nr 143 WLU „Artyleria Okrętowa”

Leszek Komuda; "Modelarz" 09.1964

Roman Kozak, Piotr Matejuk; Marynarka Wojenna 1918-1939. Współpraca Marynarki Wojennej z firmą Bofors; "Przegląd Morski"

Józef Wiesław Dyskant; „Polska Marynarka Wojenna w 1939 r.” rok 2000

Stanisław M. Piaskowski "Okręty Rzeczypospolitej Polskiej 1920-1946"; Warszawa 1996

Tadeusz Grzesikowski; „ORP Sęp – geneza okrętu, budowa i technika”; magazyn „Morze, Statki i Okręty”; styczeń 2011

„W poszukiwaniu „Orła”; magazyn „Okręty"

Centralne Archiwum Wojskowe

internet a szczególnie NavWeaps 

Podstawa prawna: Artykuł ma zadania dydaktyczno-naukowe i ma na celu krzewienie wiedzy oraz analizę krytyczną, w dążeniu do wyjaśnienia wszystkich faktów. Autor zastrzega sobie stosowanie form dozwolonego użytku publicznego, jak np. prawo cytatu. Jednakże wszystkie osoby, które uznałyby się za pokrzywdzone, autor prosi o kontakt, w celu wyjaśnienia i ewentualnego usunięcia dzieł, które byłyby objęte prawami własności.