Choć podstawową bronią żołnierza był karabin, to już w XVII wiecznej Francji powstały szczególne odziały piechurów wyspecjalizowane w miotaniu ręcznych pocisków wybuchowych zwanych grenade. Od wojny rosyjsko-japońskiej armie dysponowały fabrycznie wytwarzanymi granatami ręcznymi.
Autor: Marcin Rychły
Zdjęcia: Michał Kurowski
Artykuł udostępnił Klub Miłośników Historii "Warszawa"
Podczas I Wojny Światowej udoskonalono konstrukcje granatów ręcznych optymalizując nie tylko masę, siłę rażenia i niezawodność, lecz także bezpieczeństwo obsługi i przechowywania. W latach II wojny światowej karabiny przeważnie zastąpiono karabinkami, a z czasem częściowo pistoletami maszynowymi, lecz granaty ręczne były (i pozostają nadal) niemal zasadniczym rodzajem uzbrojenia przeznaczonym do walki w bezpośredniej bliskości nieprzyjaciela, a szczególnie w terenie zurbanizowanym.
RKKA podstawą wyszkolenia w walce granatami był wdrażany do wiosny 1938 r. kurs szkolenia ogniowego KOP-38, zawierające niezbędne dane na temat prowadzenia zajęć z budowy, działania, transportu i uzbrajania grantów, naukę techniki rzutu z różnych stanowisk i pozycji wszystkimi typami granatów oraz zasady taktycznego wyszkolenia poligonowego z użyciem granatów ćwiczebnych i bojowych. Od 1939 r. zintensyfikowano szkolenie grenadierskie wprowadzając dla piechoty codzienne, półgodzinne ćwiczenia w miotaniu granatów. Na szczeblu kompanii strzeleckiej dodatkowo przewidziano działanie drużyn niszczycieli czołgów szkolonych do zwalczania pojazdów opancerzonych za pomocą granatów i środków podręcznych. Ćwiczenia grenadierskie dotyczyły oczywiście także kawalerii i wojsk pancernych (czołgistów uczono m.in. miotania granatów z czołgów w różnych sytuacjach bojowych).
Latem 1941 r. krytyczna sytuacja na froncie oraz gwałtowna mobilizacja wszelkich dostępnych rezerw RKKA wymusiły zmianę sposobu i metod szkolenia żołnierzy w użyciu granatów. Suche zapisy regulaminu uzupełniano patriotycznymi broszurami przekonywującymi szeregowego żołnierza o konieczności pilnej nauki obsługi i miotania granatów nazywanymi pieszczotliwie i nie bez racji „kieszonkową artylerią”. Dla oswojenia rekrutów z działaniem broni wprowadzano obowiązkowy pokaz siły i efektywności działania broni piechoty, w tym oczywiście bojowych granatów ręcznych wszystkich zasadniczych rodzajów i typów oraz butelek z płynem zapalającym.
W okresie walki w Stalingradzie pododdziały Armii Czerwonej dysponowały bogatym zestawem rodzajów i wzorów granatów ręcznych. Przedstawię tylko najpopularniejsze i najbardziej masowo używane:
•Granat obronny: F – 1;
•Granaty zaczepno-odłamkowe: RGD-33, RG-41 oraz RG-42;
•Granaty przeciwpancerne: RPG-40 i RPG-41;
•Granaty specjalne zapalające: butelki z płynem zapalającym, kostki i kule termitowe;
•Granaty dymne: RDG-1.
Na wyposażeniu znajdowały się także karabinowe granaty przeciwpancerne, odłamkowe, sygnałowe, agitacyjne itp.
Granat obronny F – 1 (Pучная граната ф – 1)
Wprowadzony w czasie I Wojny Światowej, a w Rosji znany już od 1916 r. Od 1927 r. masowo produkowany podstawowy granat obronny Armii Czerwonej. Znanych jest wiele odmian różniących się budową i technologią wykonania skorup, zastosowanym materiałem wybuchowym i zapalnikami (najczęściej Kowiesznikowa, wz. 1941 lub UZRG). Przy wybuchu żeliwny korpus rozpadał się do 1000 odłamków, których zasięg rażenia wynosił od 100 do 200 m, a rozrzucanych na powierzchni ok. 80 m². Często jednak skorupa rozrywana była tylko na kilka dużych odłamków lub nawet na dwie części. Dlatego niekiedy żołnierze samodzielnie owijali skorupy grubym drutem stalowym, mocowali do nich ciężkie koszulki odłamkowych od granatu RGD-3, lub łączyli po kilka F-1 w tzw. „wiązki” doskonale zastępujące ładunki saperskie.
Podstawowe dane techniczne: wysokość granatu wraz z zapalnikiem – 117 mm, masa granatu – 700 g, masa skorupy – 480 do 580 g, opóźnienie wybuchu – 3,2 do 4 sekund, zasięg rzutu – do 40 m.
Granat ręczny Djakonowa wz. 1933 RGD-33 (Pучная граната Дьяконова обр. 1933 РГД-33)
Nowoczesny granat uniwersalny wprowadzony w roku 1933 r., charakteryzujący się wysokim bezpieczeństwem użycia wynikającym z nowatorskiej konstrukcji urządzenia zapalającego (zapalnik pirotechniczny oddzielony od mechanizmu odpalającego), lecz dość czasochłonny i kosztowny w produkcji. W celu uzbrojenia granatu należało chwycić jedną ręką głowicę, drugą – rękojeść, a następnie kciukiem przesunąć bezpiecznik na rękojeści. Następnie odciągnąć do oporu rękojeść z jednoczesnym obrotem o około 45o i ponownie przesunąć bezpiecznik. Dopiero po wykonaniu tych czynności możliwe było umieszczenie zapalnika pirotechnicznego (spłonki z detonatorem) w otworze w głowicy bojowej. W celu przygotowania tak uzbrojonego RGD-33 do rzutu, wystarczyło już tylko przesunąć bezpiecznik. Siła bezwładności podczas rzutu powodowała zapalenia opóźniacza pirotechnicznego (doskonale słychać było ”trzask” spłonki opóźniacza) i granat wybuchał po 3,5 – 4 sekundach. Technika rzucania w ciasnych pomieszczeniach lub na małe odległości była zupełnie inna: należało silnie wstrząsnąć granatem – podobnie jak „strzepując słupek rtęci w termometrze”. RGD-33 można było używać podczas walki zaczepnej, lub jako obronny – po nałożeniu tzw. „koszulki odłamkowej (dwóch rodzajów: lekkiej – tj. z cieńszej, lub ciężkiej – tj. z grubszej blachy). Powierzchnia koszulki była nacięta w romby, co ułatwiało fragmentację i zwiększało ilość odłamków. Przy wybuchu granatu bez koszulki powstawało ok. 2000 odłamków, których promień rażenia sięgał 5 – 7 metrów. Z ciężkiej koszulki powstawało dodatkowo ok. 200 odłamków rażących do 25 m.
Podstawowe dane techniczne: długość – 194 mm, masa grantu – 500 g, masa ciężkiej koszulki odłamkowej – 245 g, zasięg rzutu – ok. 35 m, zapalnik – czasowo-automatyczny z opóźnieniem pirotechnicznym.
Granat ręczny wz. 1942 (RG-42) (Pучная граната РГ-42)
Bardzo prosty, łatwy w produkcji i chyba najtańszy granat czasów wojny. Produkowany masowo od wiosny 1942 r. szybko stał się podstawowym granatem zaczepnym RKKA. Używany najczęściej z zapalnikiem UZRG. Wybuch rozrywał korpus na 1000 do 1500 drobnych odłamków o promieniu rażenia do 5 m, większe raziły w odległości 15 – 20 m, a pojedyncze, duże fragmenty – nawet do 100 m (stanowiąc poważne zagrożenia dla własnych wojsk).Podstawowe dane techniczne: długość – 100 mm, masa granatu – 440 g, średnica korpusu – 55 mm, zasięg rzutu – do 35 m, zapalnik – czasowo-automatyczny z opóźnieniem pirotechnicznym (identyczny z zapalnikiem granatu F-1).
Granat przeciwpancerny wz. 1940 (RPG-40)
Ручная противотанковая граната обр. 1940 г. (РПГ-40)
Granat przeciwpancerny wprowadzony do użytku jesienią 1941 r.. Konstrukcja prosta, łatwa w produkcji i użyciu. Przy projektowaniu granatu RPG-40 wzorowano system uzbrajania na charakterystycznym dla grantu RGD-33 (detonator osadzany w otworze w górnej części głowicy bojowej). Przygotowanie do użycia RPG-40 polegało na połączeniu głowicy z rękojeścią i uzbrojeniu grantu. Wybuch granatu wybijał w pancerzu grubości do 20 mm otwór o małej średnicy. W grubszym pancerzu powodował tylko wgniecenie, od którego odrywały się drobne odłamki rażące wnętrze pojazdu. Pole rażenia powstających przy wybuchu fragmentów granatu sięgało 25 m. Granat używany był nie tylko do walki z pojazdami opancerzonymi, ale także do niszczenia umocnień i przeszkód terenowych (siła wybuchu odpowiadała wiązce pięciu granatów RGD-33). RPG-40 pozostał podstawowym granatem przeciwpancernym RKKA, aż do końca wojny.Podstawowe dane techniczne: długość – 203 do 205 mm, masa granatu – 1200 g, średnica głowicy bojowej – 92 do 94 mm, zasięg rzutu- do 20 m, zapalnik – mechaniczny, uderzeniowy, natychmiastowy.
Granat przeciwpancerny wz. 1941 (RPG-41)
Ручная противотанковая граната обр. 1941 г. (РПГ- 41)
RPG-41 wprowadzono do uzbrojenia latem 1941 r. z nadzieją zwiększenia możliwości przebicia pancerza dzięki zwiększeniu do 1500 g masy ładunku wybuchowego w granacie RPG-40. Uzyskano możliwość przebicia pancerza grubości do 25 mm (tj. 5 mm więcej niż dla RPG-40, lecz większa masa i rozmiary granatu spowodowały skrócenie zasięgu rzutu i w praktyce nie przyniosły znaczącej poprawy zdolności rażenia. Dlatego produkcję przerwano już pod koniec 1941 r., co czyni RPG-41 najrzadziej spotykanym granatem w arsenale Armii Czerwonej czasu wojny.
Podstawowe dane techniczne: długość granatu – 205 mm, średnica głowicy – 87 mm, ciężar grantu – 2000 g, zasięg rzutu do 15 m, zapalnik – mechaniczny, uderzeniowy, natychmiastowy.
Czytaj więcej na Facebook o Klubie Miłośników Historii "Warszawa", / Per saperne di più
Jeśli chcesz odwiedzić stronę Facebook Klubu Miłośników Historii "Warszawa", kliknij na przycisk powyżej.
Czytaj więcej na stronie WWW o Klubie Miłośników Historii "Warszawa" / Per saperne di più
Jeśli chcesz odwiedzić stronę WWW Klubu Miłośników Historii "Warszawa", kliknij na przycisk powyżej.